Τετάρτη 15 Φεβρουαρίου 2012

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Ένα σπουδαίο επιστημονικό ερώτημα είναι κατά πόσο οι ανθρώπινες σχέσεις επηρεάζουν την σωματική υγεία. Μερικές σημαντικές μελέτες υποστηρίζουν ότι όσο περισσότερους συγγενείς και φίλους έχει κάποιος στη ζωή του, τόσο πιο υγιής είναι. Βεβαίως δεν παίζει ρόλο μόνο ο αριθμός των σχέσεών μας άλλα κυρίως η ποιότητα αυτών των σχέσεων.
Σε μια μελέτη με ηλικιωμένους που είχαν νοσηλευθεί για καρδιακή ανεπάρκεια, εκείνοι που δεν είχαν κανένα να τους στηρίζει συναισθηματικά, κινδύνευαν τρεις φορές περισσότερο να υποστούν ένα δεύτερο καρδιακό επεισόδιο και να εισαχθούν πάλι στο νοσοκομείο, σε σύγκριση με αυτούς που είχαν θερμές σχέσεις με κάποιους δικούς τους ανθρώπους. Κατά τα φαινόμενα, η αγάπη μπορεί να ενισχύσει την υγεία. Σε άνδρες που έπασχαν από στεφανιαία νόσο και υποβλήθηκαν σε αγγειογράφημα, εκείνοι που ανέφεραν ότι τα αγαπημένα τους πρόσωπα δεν τους στήριζαν παρουσίαζαν 40 % περισσότερο φραγμένες αρτηρίες από εκείνους που είχαν θερμότερους δεσμούς. Κατ’ αντιστοιχία, τα δεδομένα πολλών επιδημιολογικών μελετών υποδεικνύουν ότι οι τοξικές σχέσεις αποτελούν εξίσου σοβαρό παράγοντα κινδύνου ασθενειών και θανάτου, όσο το κάπνισμα, η υπέρταση, η χοληστερόλη, η παχυσαρκία και η έλλειψη σωματικής άσκησης.
Οι σχέσεις λοιπόν είναι δίκοπο μαχαίρι. Άλλοτε μπορούν να προφυλάξουν από τις ασθένειες, εφ’ όσον είναι θετικές και άλλοτε να επιφέρουν την καταστροφή εφ’ όσον πρόκειται για σχέσεις τοξικές, χωρίς στοργή και αγάπη.
Σε ότι αφορά τη σύνδεση του στρες με την υγεία, όταν υπάρχει στρες τα επινεφρίδια απελευθερώνουν κορτιζόλη, μια από τις ορμόνες που εκκρίνει το σώμα μας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αυτές οι ορμόνες έχουν σημαντικές επιδράσεις στο σώμα.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες χρειαζόμαστε ένα μέτριο επίπεδο κορτιζόλης, η οποία λειτουργεί σαν βιολογικό καύσιμο για το μεταβολισμό και τη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αν όμως η κορτιζόλη παραμείνει σε υψηλά επίπεδα για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, αυτό θα έχει επιπτώσεις στην υγεία μας. Η χρόνια έκκριση κορτιζόλης και των σχετικών ορμονών μπορεί να οδηγήσει σε καρδιοαγγειακά νοσήματα, εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος, επίσπευση εμφάνισης διαβήτη και υπέρτασης, ενώ μπορεί να βλάψει και τα μνημονικά κέντρα του εγκεφάλου.
Οι ψυχοφυσιολογικές αλλαγές που συνδέονται με τα τυχαία σκαμπανεβάσματα των σχέσεων και διαρκούν για χρόνια, αναπτύσσουν υψηλά επίπεδα στρες, τα οποία μπορεί είτε να επιταχύνουν την έναρξη μιας ασθένειας, είτε να επιδεινώσουν τα συμπτώματά της.
Κατά το πόσο μια σχέση επηρεάζει την υγεία μας εξαρτάται από το συνολικό ισοζύγιο τοξικότητας – υποστηρικτικότητας που τη χαρακτηρίζει, δηλαδή από το κατά πόσο επιζήμια ή ωφέλιμη υπήρξε για μας συνολικά στην πορεία του χρόνου.
Παράδειγμα: Η Ελένη ήταν η Διευθύντρια πωλήσεων σε ένα μεγάλο κατάστημα αρωμάτων. Μια μέρα κάποιο ανώτερο στέλεχος της εταιρείας την πλησίασε και απαίτησε από αυτή να απολύσει αμέσως μια από τις υπαλλήλους, γιατί κατά τη γνώμη του δεν ήταν αρκετά ελκυστική. Η Ελένη η οποία πίστευε ότι η υπάλληλος ήταν πολύ καλή στη δουλειά τη, αλλά και πολύ εμφανίσιμη, αρνήθηκε να την απολύσει. Λίγο μετά από αυτό, τα αφεντικά της Ελένης στράφηκαν εναντίον της, παρά το γεγονός ότι είχε πρόσφατα βραβευτεί ως η καλύτερη Διευθύντρια πωλήσεων της χρονιάς. Ξαφνικά, άρχισαν να της κάνουν παρατηρήσεις για συνεχή λάθη. Η Ελένη φοβόταν ότι προσπαθούσαν να βρουν λόγους για να την απολύσουν. Σ’ αυτούς τους δύσκολους μήνες που ακολούθησαν άρχισε να υποφέρει από υπέρταση. Όταν πήρε αναρρωτική άδεια η εταιρεία την αντικατέστησε.
Η Ελένη έκανε μήνυση στην εταιρεία ισχυριζόμενη ότι η υπέρταση προήλθε από την ψυχολογική παρενόχληση την οποία υπέστη από τα αφεντικά της.
Ας δούμε τώρα μια μελέτη σε εργαζόμενους επαγγελμάτων υγείας, τους οποίους επέβλεπαν εναλλακτικά δύο επόπτες: ένας τον οποίον οι εργαζόμενοι φοβούνταν και ένας τον οποίον συμπαθούσαν. Τις ημέρες που εργαζόταν ο επόπτης τον οποίον φοβούνταν, η μέση πίεση των εργαζομένων κινούνταν μεταξύ 13 και 6 (13η συστολική και 6η διαστολική), ενώ όταν εργαζόταν ο επόπτης τον οποίον αντιπαθούσαν η μέση πίεση ήταν 12 και 6 αντίστοιχα. Παρ’ όλο που οι μετρήσεις δεν ξεπερνούσαν τα φυσιολογικά όρια, αυτή η μικρή άνοδος, εάν συνεχιζόταν θα μπορούσε με τον καιρό να έχει κλινικά σημαντικές επιπτώσεις, δηλαδή να επιταχύνει την εμφάνιση υπέρτασης σε κάποιον ευπαθή οργανισμό.
Άλλες μελέτες που έγιναν στη Μ. Βρετανία δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι στα χαμηλότερα κλιμάκια έχουν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρδιαγγειακά προβλήματα απ’ ότι εκείνοι που βρίσκονται στα υψηλότερα κλιμάκια και δεν είναι υποχρεωμένοι να ανέχονται τις παραξενιές των αφεντικών.
Εργαζόμενοι που θεωρούν ότι τους επικρίνουν άδικα ή πιστεύουν ότι τα αφεντικά τους αδιαφορούν για τα προβλήματά τους κινδυνεύουν σε ποσοστό 30 % περισσότερο να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο από αυτούς που πιστεύουν ότι έχουν δίκαιη μεταχείριση.
Στις αυστηρές ιεραρχίες τα αφεντικά είναι συνήθως αυταρχικά: εκφράζουν πιο εύκολα την περιφρόνησή τους για τους υφισταμένους τους, οι οποίοι με τη σειρά τους δοκιμάζουν όπως είναι φυσικό, ανάμεικτα συναισθήματα εχθρότητας, φόβου και ανασφάλειας. Οι προσβολές, που είναι κάτι το συνηθισμένο με τέτοιους αυταρχικούς Διευθυντές επιβεβαιώνουν την εξουσία του προϊσταμένου και κάνουν τους υφισταμένους να αισθάνονται αδύναμοι και τρωτοί.
Και καθώς ο μισθός και η εργασία τους εξαρτώνται από τα αφεντικά, μελετούν με ψυχαναγκαστικό τρόπο τις αλληλεπιδράσεις τους και ερμηνεύουν ακόμη και τις ελαφρώς αρνητικές αλλαγές ως δυσοίωνες. Πράγματι, σχεδόν οποιαδήποτε έντονη συζήτηση με έναν ανώτερο στον χώρο της εργασίας ανεβάζει την πίεση του αίματος πολύ περισσότερο από όσο μια παρόμοια συζήτηση με έναν συνάδελφο.
Δείτε για παράδειγμα, πως χειριζόμαστε μια προσβολή. Σε μια ισότιμη σχέση μπορεί κανείς να την αμφισβητήσει και να απαιτήσει από τον άλλον να ζητήσει συγνώμη. Όταν όμως η προσβολή προέρχεται από κάποιον που έχει εξουσία, οι υφιστάμενοι λογικά ίσως συγκρατούν τον θυμό τους και αντιδρούν με μοιρολατρική ανοχή. Όσοι αντιδρούν στις προσβολές με σιωπή βιώνουν σημαντικές μεταβολές στην πίεσή τους. Καθώς τα εξευτελιστικά μηνύματα συνεχίζονται, ο αποδέκτης τους αισθάνεται ολοένα και πιο ανίσχυρος, αγχωμένος και τελικά εξαιρετικά θλιμμένος. Και εάν αυτό παραταθεί για μεγάλες χρονικές περιόδους, αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες μιας καρδιαγγειακής νόσου.
Σε μια μελέτη που έγινε σε 100 άνδρες και γυναίκες, φόρεσαν ειδικές συσκευές οι οποίες μετρούσαν την πίεσή τους σε κάθε τους αλληλεπίδραση. Όταν βρίσκονταν με τα μέλη της οικογένειάς τους ή με στενούς φίλους, η πίεση του αίματος έπεφτε, γιατί αυτές οι αλληλεπιδράσεις τους ήταν ευχάριστες και καταπραϋντικές. Η πίεση ανέβαινε όταν συναντούσαν κάποιον που τους δημιουργούσε πρόβλημα. Η μεγαλύτερη άνοδος όμως στην πίεση σημειωνόταν όταν βρίσκονταν με άτομα τα οποία τους δημιουργούσαν αντιφατικά συναισθήματα και ανασφάλεια. Δηλαδή, ένα αυταρχικό ανασφαλή γονέα, έναν ασταθή σύντροφο, έναν ανταγωνιστικό φίλο, ένα απρόβλεπτο αφεντικό.
Οι απειλές και οι προκλήσεις προκαλούν μεγαλύτερο άγχος σε κάποιο άτομο όταν υπάρχει ακροατήριο γιατί έχει την αίσθηση ότι το κρίνουν.
Σε όλες τις μελέτες, οι αντιδράσεις του στρες μετρήθηκαν από την αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης. Η μεγαλύτερη αύξηση στα επίπεδα της κορτιζόλης σημειώθηκε όταν η πηγή του στρες ήταν διαπροσωπική.
Οι κρίσεις και η αξιολογήσεις απειλούν τον κοινωνικό εαυτό, δηλαδή την εικόνα του εαυτού μας την οποία βλέπουμε μέσα από τα μάτια των άλλων. Η αίσθηση της κοινωνικής αξίας και της θέσης μας και κατ’ επέκταση η αυτοεκτίμησή μας απορρέει από τα συσσωρεμένα μηνύματα που δεχόμαστε από τους άλλους σχετικά με το πώς μας βλέπουν. Οτιδήποτε απειλεί να καταστρέψει την εικόνα μας στα μάτια των άλλων έχει τεράστια βιολογική δύναμη, όση σχεδόν και μια απειλή για την επιβίωσή μας. Άλλωστε όταν μας κρίνουν ως ανεπιθύμητους, μπορεί να μην αισθανθούμε μόνο ντροπή, αλλά υποσυνείδητα να εξισώσουμε αυτή την κρίση με την πλήρη απόρριψη.
Η εχθρική αντίδραση ενός συνεντευκτή διεγείρει τον άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης – επινεφριδίων παράγοντας υψηλά επίπεδα κορτιζόλης.
Το αίσθημα της αδυναμίας και της ανημποριάς επιτείνει το στρες. Οι μονίμως επικριτικές απορριπτικές ή βασανιστικές σχέσεις διατηρούν τον άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης – επινεφριδίων σε συνεχή υπερδιέγερση.
Όταν η πηγή του άγχους είναι απρόσωπη, όπως ένας ενοχλητικός συναγερμός αυτοκινήτου, τον οποίον ακούμε αλλά δεν μπορούμε να σταματήσουμε, δεν απειλείται η βασική μας ανάγκη για αποδοχή. Οι επιστήμονες έχουν βρει ότι σε περιπτώσεις τέτοιου απρόσωπου στρες το σώμα αποκαθιστούσε τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης μέσα σε 40 περίπου λεπτά. Όταν όμως η αιτία του στρες ήταν μια αρνητική κοινωνική κρίση, τότε η κορτιζόλη παρέμενε σε υψηλά επίπεδα για 50 και άνω λεπτά περίπου και χρειάζεται περίπου μια ώρα για να επανέλθει στο φυσιολογικό.
Το αδιάκοπο στρες το οποίο υφίστανται τα άτομα που φροντίζουν ασθενείς, φαίνεται να επηρεάζει ακόμα και το ίδιο το DNA τους, επιταχύνοντας το ρυθμό γήρανσης των κυττάρων και προσθέτοντας χρόνια στη βιολογική ηλικία τους. Ερευνητές που πραγματοποίησαν γενετικές μελέτες του DNA σε μητέρες οι οποίες φρόντιζαν ένα παιδί με χρόνια πάθηση, ανακάλυψαν ότι όσο μεγαλύτερο το χρονικό διάστημα της φροντίδας, τόσο πιο γερασμένες ήταν σε επίπεδο κυττάρων. Βάσει αυτής της μέτρησης διαπιστώθηκε ότι οι μητέρες που φρόντιζαν παιδιά με χρόνιες παθήσεις ήταν κατά μέσον όρο δέκα χρόνια μεγαλύτερες βιολογικά από τις άλλες γυναίκες, με την ίδια χρονολογική ηλικία – Εξαίρεση αποτελούσαν οι γυναίκες εκείνες που παρά την έντονη πίεση που είχαν στη ζωή τους, αισθάνονταν ότι δέχονταν στήριξη από τους άλλους. Τα κύτταρά τους ήταν νεώτερα έστω κι αν φρόντιζαν ένα ανάπηρο αγαπημένο τους πρόσωπο.
Ένα άλλο τοξικό συναίσθημα είναι η μοναξιά. Παραδόξως η μοναξιά δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με τον χρόνο που περνά ένας άνθρωπος μόνος του, ούτε με τον αριθμό των κοινωνικών επαφών του κάθε μέρα. Αντίθετα αυτό που οδηγεί στη μοναξιά είναι η έλλειψη στενών φιλικών επαφών. Σημασία έχει η ποιότητα των σχέσεών μας, δηλαδή πόσο θερμές ή συναισθηματικά απόμακρες είναι.
Αυτό που σχετίζεται άμεσα με την υγεία μας είναι μάλλον η αίσθηση της μοναξιάς παρά αυτός καθ’ αυτόν ο αριθμός των γνωστών και των επαφών που έχει κάποιος. Όσο μεγαλύτερη μοναξιά αισθάνεται το άτομο, τόσο πιο κακή είναι η ανοσοποιητική και καρδιαγγειακή του λειτουργία.
Επίσης, η κοινωνική επαφή διευκολύνει την παραγωγή νέων νευρώνων στον εγκέφαλο κάτι που έχει μεγάλη σημασία για τους ηλικιωμένους, γιατί δρα από προφυλακτικώς έναντι της εγκεφαλικής ατροφίας π.χ. νόσου Alzheimer.
Μια πηγή στρες επίσης είναι οι κακές συζυγικές σχέσεις. Τα επιστημονικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες στις τοξικές σχέσεις. Ένα ταραγμένος γάμος κλονίζει πολύ περισσότερο την υγεία μιας γυναίκας από ότι ενός άνδρα.
Μια απάντηση θα μπορούσε να είναι το ότι οι γυναίκες δίνουν μεγαλύτερη συναισθηματική αξία στους στενούς δεσμούς τους. Επιπρόσθετα, η έμφυτη τάση των γυναικών για παροχή φροντίδας, τις ωθεί να αναλαμβάνουν πιο προσωπικά την ευθύνη για την τύχη των προσώπων για τα οποία νοιάζονται, και αυτό τις καθιστά πιο ευάλωτες από τους άνδρες στην στενοχώρια, εξαιτίας προβλημάτων των αγαπημένων τους. Άλλο εύρημα είναι ότι οι παντρεμένες γυναίκες περνούν περισσότερο χρόνο από τους άνδρες αναμασώντας τις δυσάρεστες αντιπαραθέσεις.
Για όλους αυτούς τους λόγους, τα προβλήματα σε μια στενή σχέση προκαλούν επιζήμιες βιολογικές αντιδράσεις, πολύ περισσότερο στις γυναίκες από ό,τι στου άνδρες. Σε μια μελέτη τα επίπεδα χοληστερόλης των γυναικών ήταν άμεσα συνδεδεμένα με τον βαθμό του στρες που τους δημιουργούσε ο γάμος τους, πολύ περισσότερο από ό,τι στους άνδρες.
Οι γυναίκες επίσης κινδυνεύουν περισσότερο από καρδιακή προσβολή όταν βιώνουν συναισθηματικό στρες, λόγω μιας σοβαρής κρίσης στη σχέση τους π.χ. από ένα διαζύγιο ή τον θάνατο αγαπημένου προσώπου. Αντίθετα οι άνδρες κινδυνεύουν περισσότερο από την υπερβολική σωματική κόπωση.
Σε μια μελέτη η οποία διήρκησε 13 χρόνια κα αφορούσε 500 παντρεμένες γυναίκες περίπου 50 ετών, βρέθηκε ότι όσο πιο ικανοποιημένη ήταν μια γυναίκα από το γάμο της, τόσο πιο καλά ήταν στην υγεία της.
Εξαιρετικό ήταν το ιατρικό ιστορικό των γυναικών που απολαμβάνουν τη συντροφιά των συζύγων τους. Σε αυτές τις γυναίκες τα επίπεδα της πίεσης, της γλυκόζης και της κακής χοληστερόλης ήταν φυσιολογικά, ενώ στις γυναίκες που δεν ήταν ικανοποιημένες από το γάμο τους τα επίπεδα ήταν αυξημένα.
Επίσης η καλή και ευχάριστη σωματική επαφή, μια θερμή αγκαλιά, ένα τρυφερό σφίξιμο χεριού, το μασάζ, ανακουφίζουν από το στρες, διότι προκαλούν έκκριση της ορμόνης οξυτοκίνης η οποία λειτουργεί σαν ρυθμιστής μείωσης των ορμονών του στρες. Όταν απελευθερώνεται οξυτοκίνη σημειώνονται πολλές ωφέλιμες για την υγεία μεταβολές. Οι θετικές μακρόχρονες στενές σχέσεις μπορούν να μας προσφέρουν μια σχετικά σταθερή πηγή απελευθέρωσης οξυτοκίνης. Κάθε αγκαλιά, κάθε φιλικό χάδι, κάθε τρυφερή στιγμή προετοιμάζουν αυτό το νευροχημικό βάλσαμο.
Όταν η οξυτοκίνη απελευθερώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα – κάτι που συμβαίνει όταν περνάμε καλά με ανθρώπους που μας αγαπούν – επωφελούμαστε μακροπρόθεσμα από την ανθρώπινη στοργή.
Όταν βρισκόμαστε μακριά από εκείνους που αγαπάμε για μεγάλο χρονικό διάστημα, στερούμαστε αυτή την άμεσα προσωπική βοήθεια. Και η απόλυτη αποδιοργάνωση που αισθανόμαστε μετά από τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, αναμφίβολα αντανακλά και την απουσία αυτού που ουσιαστικά αποτελεί κομμάτι του εαυτού μας. Η απώλεια ενός σημαντικού βιολογικά συμμάχου ίσως να εξηγεί, γιατί ο κίνδυνος ασθένειας ή θανάτου είναι ιδιαίτερα αυξημένος μετά τον θάνατο του συντρόφου.
Άλλη μελέτη έδειξε ότι άνθρωποι που βίωσαν χρόνιο άγχος, θυμό, φόβο, μακριές περιόδους θλίψης και απαισιοδοξίας, ανυποχώρητη υπερένταση ή αδιάκοπη εχθρότητα, ασίγαστο κυνισμό ή καχυποψία, βρέθηκαν ότι κινδύνευαν δύο φορές περισσότερο να νοσήσουν από άσθμα, αρθρίτιδα, πονοκεφάλους, πεπτικά έλκη και καρδιαγγειακές παθήσεις.
Επίσης το στρες, ενοχοποιείται ότι με διάφορους μηχανισμούς συμβάλλει εις την δημιουργία καρκινογένεσης.
Μια άλλη αρνητική επίδραση του στρες είναι σχετική με την γονιμότητα.
Βλέπουμε λοιπόν, ότι στο φως της σύγχρονης επιστήμης ψυχή και σώμα είναι μια αδιαίρετη ενότητα, κάτι που για πρώτη φορά είπε ο Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου